Από τους Ολύμπιους Θεούς στην Παναγία-Πανγαία κι ο Ρόλος των Ιπποτών στη Γεφύρωση Κόσμων, Πολιτισμών και Θρησκειών

Δοκίμιο από τον συγγραφέα και κριτικό Κωνσταντίνο Μπούρα
www.konstantinosbouras.gr

Η σημερινή μας ομιλία αφορά αποκλειστικά δικές μου απόψεις κι ερμηνείες, χωρίς να θίγω παγιωμένες φιλοσοφικές θέσεις, απόψεις ή θεολογικά ρεύματα κι εντάσσεται στην επιλογή «ερευνάτε τα γραφάς».

Οι σύγχρονες νευροεπιστήμες διατείνονται ότι το θρησκευτικό συναίσθημα είναι ιδιότητα και δυνατότητα του εγκεφάλου, λιγότερο ή περισσότερο ανεπτυγμένη, ανάλογα με το άτομο και τις ισχύουσες κάθε φορά κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες.

Στην ιστορία του παν-ανθρώπινου πολιτισμού, μαζί με τις αυτοκρατορίες παρακμάζουν και τα θρησκευτικά δόγματα κι αυτό το φαινόμενο δεν υπερβαίνει συνήθως την χρονική τάξη των δύο χιλιετιών.

Στον Ελλαδικό χώρο (δεν λέω «ελληνικό») γιατί η Μεγάλη Ελλάδα απλωνόταν κάποτε σε όλη τη Μεσόγειο, μπορούμε να παρατηρήσουμε με μεγαλύτερη επιστημονική ακρίβεια αυτή την αλληλ-επικάλυψη θρησκειών, επωνύμων, ιδιοτήτων αγίων και τελετουργιών. Τα έθιμα, και ειδικά τα θρησκευτικά δεν ξεριζώνονται πολύ εύκολα από την καθημερινότητα του απλού λαού. Με τις ίδιες πέτρες χτίζουν τους νέους ναούς και με τα ίδια θυμιατά λιβανίζουν ανόμοιους θεούς με παρόμοια ονόματα.

Στην Ακρόπολη των Αθηνών η Μεγάλη Μητέρα Θεά, η Κυβέλη, η Ρέα, ή η Παν-γαία δίνει τη θέση της στην Παναγία και για κάποιους μεταβατικούς αιώνες οι λατρείες συνυπάρχουν. Ας θυμηθούμε εδώ το ποίημα του Καβάφη «Η αρρώστια του Κλείτου», ως γλαφυρή λογοτεχνική μετάπλαση μιας λαογραφικής πραγματικότητας από έναν οξυδερκή μελετητή της Ιστορίας:

Ο Κλείτος, ένα συμπαθητικό
παιδί, περίπου είκοσι τριώ ετών —
με αρίστην αγωγή, με σπάνια ελληνομάθεια —
είν’ άρρωστος βαρειά. Τον ηύρε ο πυρετός
που φέτος θέρισε στην Aλεξάνδρεια.

Τον ηύρε ο πυρετός εξαντλημένο κιόλας ηθικώς
απ’ τον καϋμό που ο εταίρος του, ένας νέος ηθοποιός,
έπαυσε να τον αγαπά και να τον θέλει.

Είν’ άρρωστος βαρειά, και τρέμουν οι γονείς του.

Και μια γρηά υπηρέτρια που τον μεγάλωσε,
τρέμει κι’ αυτή για την ζωή του Κλείτου.
Μες στην δεινήν ανησυχία της
στον νου της έρχεται ένα είδωλο
που λάτρευε μικρή, πριν μπει αυτού, υπηρέτρια,
σε σπίτι Χριστιανών επιφανών, και χριστιανέψει.
Παίρνει κρυφά κάτι πλακούντια, και κρασί, και μέλι.
Τα πάει στο είδωλο μπροστά. Όσα θυμάται μέλη
της ικεσίας ψάλλει· άκρες, μέσες. Η κουτή
δεν νοιώθει που τον μαύρον δαίμονα λίγο τον μέλει
αν γιάνει ή αν δεν γιάνει ένας Χριστιανός.

Ο μεγάλος Αλεξανδρινός ποιητής ζώντας στη γεωγραφική εκείνη ζώνη όπου συναντήθηκαν με τις αλλεπάλληλες κατακτήσεις όλοι οι γνωστοί πολιτισμοί και όλες πολυθεϊστικές και μονοθεϊστικές θρησκείες δηλώνει ευθαρσώς την βαθιά πίστη του στο ποίημά του με τίτλο «Στην εκκλησία»:

Την εκκλησίαν αγαπώ — τα εξαπτέρυγά της,
τ’ ασήμια των σκευών, τα κηροπήγιά της,
τα φώτα, τες εικόνες της, τον άμβωνά της.

Εκεί σαν μπω, μες σ’ εκκλησία των Γραικών·
με των θυμιαμάτων της τες ευωδίες,
μες τες λειτουργικές φωνές και συμφωνίες,
τες μεγαλοπρεπείς των ιερέων παρουσίες
και κάθε των κινήσεως τον σοβαρό ρυθμό —
λαμπρότατοι μες στων αμφίων τον στολισμό —
ο νους μου πηαίνει σε τιμές μεγάλες της φυλής μας,
στον ένδοξό μας Βυζαντινισμό. 

Και πώς αλλιώς θα ήταν μεγάλος, διαχρονικός, παγκόσμια καταξιωμένος ποιητής, αν δεν έκλινε ευσεβές το γόνυ στο Άχρονο εκείνο Όν, στην αρχή των Πάντων, στο Φως το Ανέσπερο, στο Άρρητο και στο Ανείπωτο, στο Άχωρο και στο Ατελεύτητο;

Ακριβώς όμως επειδή η έννοια του Θεού είναι ασύλληπτη από την ανθρώπινη λογική και μόνο με την ειλικρινή προσευχή μπορεί να προσεγγιστεί εξ αποκαλύψεως και μόνον, αυτή είναι και η αιτία των αντικρουόμενων θρησκευτικών πεποιθήσεων δογμάτων και τυπικών. Οι φωτισμένοι άνθρωποι οφείλουν να στέκονται πάνω και πέρα από αυτά που μας χωρίζουν και να τονίζουν μάλλον αυτά που μας ενώνουν. Χωρίς αυτό βεβαίως να σημαίνει ότι υποχρεούμεθα να προσκυνούμε ψευδή είδωλα και στήνουμε ευήκοον ους σε ψευδοπροφήτες. Είμαστε όμως όλα τα ανθρώπινα όντα δημιουργήματα του Ενός και Μόνου Θεού, φέρουμε τον Θείο Σπινθήρα εντός μας κι αυτό μας καθιστά αδέλφια. Είμαστε Φως, καθαρό και αμόλυντο. Από τον Φως ερχόμαστε και στο Φως καταλήγουμε υψιπετείς, όπως λένε οι Ορφικοί Ύμνοι. Η ψυχή όταν καθαρθεί από τις γήινες απολαύσεις και μικροπρέπειες προσεγγίζει με πλησμονή τον Ήλιο τον Πνευματικό.

Ο Ήλιος ως σύμβολο, με την επωνυμία Ρα, ή όπως αλλιώς απεκλήθη, είναι από τα πλέον ισχυρά σημεία που παραπέμπουν σε ένα και μόνον σημαινόμενον: στην Αλήθεια, στη Δικαιοσύνη, στην Ομορφιά. Στο «νησί των ιπποτών» στη λαμπερή Ρόδο, λατρευόταν στην αρχαιότητα ο διφρηλάτης θεός Ήλιος, θεός του Ουρανού, που παντρεύτηκε τη Νύμφη Ρόδο κι έτσι έγινε προστάτης των Ροδίων. Λέγεται μάλιστα ότι το σημερινό Μέγαρο των Ιπποτών είναι χτισμένο ακριβώς επάνω σε αυτόν τον περίλαμπρο ναό κι ενδεχομένως χρησιμοποιώντας στα θεμέλια τα ίδια δομικά υλικά. Κι εδώ ερχόμαστε ακριβώς στην καρδιά του θέματός μας: οι πρώτοι Ναΐτες Ιππότες (το σωτήριον έτος 1118) , ως προστάτες των χριστιανών προσκυνητών των Αγίων Τόπων, ως έμπιστοι φύλακες των θησαυρών και της σωματικής ασφάλειας των ταξιδιωτών, λειτούργησαν αυτόχρημα και ως θεματοφύλακες της Νέας Πίστης της Αγάπης και της Ειρήνης, όπως την θεμελίωσε ο Παύλος, πάνω στα διδάγματα του Ιησού Χριστού, όπως αυτά διασώθηκαν από τους ευαγγελιστές και από την προφορική παράδοση των αυτήκοων και αυτοπτών μαρτύρων. Πολλοί επιστήμονες θρησκειολόγοι (ή διανοούμενοι όπως ο Γιάννης Κ. Κορδάτος στο έργο του «Ιησούς Χριστός και Χριστιανισμός») μιλάνε για Παυλιανισμό, διαχωρίζοντας έτσι την επίσημη θρησκεία από τα διδάγματα του Θεανθρώπου. Ο Πέτρος έθεσε (πάνω στα θεμέλια της καταρρακωμένης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) τον θεμέλιο λίθο της νέας βασιλείας της Αγίας Έδρας στο Βατικανό, με τον Ποντίφικα (που φορούσε την τιάρα του αρχιερέα του Μίθρα) να υιοθετεί στους αιώνες που θ’ ακολουθήσουν τον ρόλο του αλάθητου, αδιαμφισβήτητου ισόβιου δεσπότη. Ας μην ξεχνάμε ότι το επίθετο pontifex maximus που αποδίδεται στον πάπα σημαίνει μεγάλος γεφυροποιός και συμβολίζει τον μεσιτεύοντα μεταξύ Ορατού και Αόρατου, τον μεσάζοντα μεταξύ Θεού και ανθρώπων.

Βεβαίως, στα ατέλειωτα ταξίδια τους (ήδη από την ίδρυση του τάγματος το 1118, στα χρόνια της Πρώτης Σταυροφορίας) οι ιππότες ήρθαν σε επαφή και με άλλες λατρείες, παρόμοιες ή και αντίθετες με τον Χριστιανισμό, που ορθώς αφομοίωσε τοπικά έθιμα ή δοξασίες και τα ενέταξε στο εορτολόγιό του, εξασφαλίζοντας έτσι τη συμμετοχή των προσηλύτων λαών. Εκτός από τον ισλαμικό μυστικισμό επικοινώνησαν και με την μεγάλη μαγική παράδοση της Ανατολής, που διατηρήθηκε εναργής μέσα στους αιώνες από την αρχαία Ασσυρία και Σουμερία. Είναι χαρακτηριστικό ότι το περίφημο σύμβολο του «Σταυρού της Αμάλφης» ή «Σταυρού της Μάλτας» που ενστερνίστηκαν οι ιππότες της Μάλτας, που διαδέχτηκαν τους Ιωαννίτες Ιππότες, που κληρονόμησαν και αφομοίωσαν (το δυσοίωνο έτος 1307) τους εναπομείναντες Ναΐτες ιππότες (αν και προηγουμένως είχαν διατελέσει ανταγωνιστές τους), μετά το κυνήγι των μαγισσών που έστησε ο πάπας Κλήμεντας ο Ε’ μαζί με τον παραδόπιστο βασιλιά της Γαλλίας και υπερχεωμένο Φίλιππο Δ’ τον επονομαζόμενο Ωραίο, είναι χαρακτηριστικό λέγω της αλληλεπιδράσεως των θρησκειών και των δογμάτων ότι ο σταυρός της Αμάλφης εκπροσωπούσε κάποτε τους τέσσερις θεούς της Ασσυρίας: Ρα (πάλι ο Ήλιος), Ανού, Βήλο και Έα. Σύμφωνα με ερμηνεία που αποδίδεται σε Μεγάλους Μαγίστρους των Ναϊτών, οι οκτώ ακμές του σταυρού της Μάλτας συμβολίζουν τις οκτώ ιπποτικές αρετές ή τους οκτώ Μεγάλους Μαγίστρους των οκτώ ιπποτικών ταγμάτων. Μια σύγχρονη εσωτεριστική ερμηνεία του πανάρχαιου αυτού συμβόλου είναι ότι ο «σταυρός της Μάλτας» είναι γράφημα των ενεργειακών (και όχι βαρυτικών) κέντρων της Γης σε συνδυασμό με τις ουράνιες ενεργειακές πύλες από τις οποίες εισρέει στον πλανήτη που κατοικούμε το Πρωταρχικό Δημιουργικό Φως, διαπερνώντας το Πέπλο. Για τα περαιτέρω σιωπώ. Στον Μεσογειακό χώρο προϋπήρχαν τριήμερες γιορτές για θεότητες που πεθαίνουν κι ανασταίνονται. Ένας από αυτούς είναι ο πολύ γνωστός μας Άδωνις. Άλλος ήταν ο Λειδινός στην Αίγινα, ο Όσιρις, ο Άττις ή ο Σαβάζιος. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα πανάρχαια Ορφικά μυστήρια παριστάνεται σε σφραγιδόλιθο του 3^ου μ.Χ. αιώνα ο διαμελισμένος από την οργή των Μαινάδων Ορφέας ως εσταυρωμένος. Αυτός ο συγκρητισμός δεν είναι άγνωστος στην ιστορία του πολιτισμού, αφού, όσον αφορά τα πνευματικά φαινόμενα, δεν υπάρχει παρθενογένεση. Στα μυστήρια του Όσιρι και της Ίσιδας, όπως και στα περισσότερο φημισμένα (αλλά όχι γνωστά στην ουσία τους) Ελευσίνια Μυστήρια ακραγγίζεται η ιδέα του ενός και μοναδικού Θεού, του Δημιουργού των πάντων. Τα Καβείρια Μυστήρια είναι περισσότερο δυσεξιχνίαστα για εμάς σήμερα, αφού δεν προϋπέθεταν νηστείες, εξαγνισμούς και αποχή από τα εγκόσμια, αλλά αντίθετα επέβαλλαν άκρατη κρεοφαγία (σχεδόν ωμοφαγία) και ατέλειωτη οινοποσία. Έχει διασωθεί παράσταση Καβείρου που απεικονίζεται σε τελετουργικό βηματισμό και στάση και κρατάει κλειδί. Ο νοών νοείτω!

Επιχειρώντας ένα χρονικό άλμα, για να τεκμηριώσουμε την αλληλοδιαδοχή των θρησκειών και την ενσωμάτωση προγενέστερων τυπικών και τελετουργιών, ένα χαρακτηριστικό πολιτισμικό φαινόμενο είναι η αναπαράσταση του αποκαθηλωμένου Ιησού στον καθεδρικό ναό της πόλης του Νέου Μεξικού ως γδαρμένου θύματος ανθρωποθυσιών στην παρακείμενη πυραμίδα των Αζτέκων. Οι καθολικοί κονκισταδόρες ορθώς (;) επέλεξαν να προσεγγίζουν τις αγράμματες και προληπτικές μάζες των ντόπιων μιμούμενοι τις συνήθειές τους. Όταν επισκέφθηκα αυτόν τον καθεδρικό ναό ένιωσα έντονο αποτροπιασμό και φρίκη κοιτάζοντας στην γυάλινη προθήκη το «αιρετικό» άγαλμα, όμως ως σκεπτόμενος άνθρωπος, προβληματίστηκα αρκετά για το κατά πόσον έχει προοδεύσει το ανθρώπινο είδος τα τελευταία δώδεκα χιλιάδες χρόνια. Ή μήπως είμαστε ακόμα – στην πλειοψηφία μας – στα σπήλαια και παλεύουμε με τα ορμέφυτα και τα κατώτερα ένστικτά μας, την ώρα που οι πλέον φωτισμένοι από εμάς, επιχειρούν, μακριά από την οργή, το φθόνο, τη ζήλεια και τη μισαλλοδοξία του παραζαλισμένου (για να μην πω «αφιονισμένου») αγεωμέτρητου όχλου, να σχηματίσουν την κρίσιμη εκείνη μάζα, που θα επιτρέψει στην ανθρωπότητα το «ποιοτικό» εκείνο «άλμα» που ευαγγελίζεται στα γραπτά του ο φιλόσοφος Σόρεν Κίρκεγκααρντ;

Για να επανέλθουμε στους ιππότες, την επάρατη εκείνη σκοτεινή μέρα που οδηγήθηκαν οι ηγέτες τους στην πυρά από έναν διεφθαρμένο πάπα κι έναν έκλυτο στις γήινες ηδονές και στην ασυδοσία Γάλλο μονάρχη, κατηγορήθηκαν από τους διώκτες τους ως αρσενοκοίτες, κάτι όμως που δεν αποδείχτηκε σε καμία ακροαματική διαδικασία και σε καμία «δίκη» ή παρωδία δίκης που προηγήθηκε της καταδίκης δια του θανάτου στην πυρά. Μία άλλη, σοβαρότερη κατηγορία, πνευματικού τύπου, ήταν ότι λάτρευαν έναν δαίμονα, τον Μπαφομέτ, που παριστάνεται περίπου ως ο αρχαιοελληνικός θεός Πάνας, και φέρει στο στήθος του ανεστραμμένη την πεντάλφα, που απεικονίζει συμβολικά την κίνηση του πλανήτη Αφροδίτη στον Ζωδιακό Κύκλο. Όμως κι αυτή η κατηγορία κατέρρευσε κι αποδείχτηκε αβάσιμη αφού κανένα τέτοιο ομοίωμα, χειρόγραφο, σύμβολο ή φυλακτό δεν βρέθηκε στην κατοχή των συλληφθέντων ιπποτών.

Όταν ο Χίλτερ ζήτησε από τον τότε πάπα Πίο τον ΙΒ’ να επισκεφθεί τα υπόγεια του Βατικανού, όπου φυλάσσονται με άκρα μυστικότητα και με δρακόντεια μέτρα ασφαλείας τα κατασχεθέντα περιουσιακά στοιχεία των καταδικασθέντων στην πυρά ιπποτών, ο Προκαθήμενος της Αγίας Έδρας του απαγόρευσε διπλωματικώς την είσοδο. Και η εύλογη απορία που ανακύπτει είναι η εξής: αν επρόκειτο μόνο για χρυσάφι, ασήμι και πολύτιμους λίθους, προς τι η άκρα μυστικότητα; Ο μεγάλος θησαυρός των ναϊτών ιπποτών φυγαδεύτηκε το 1307 με πλοία από τη Γαλλία προς την Σκωτία και την Ιρλανδία, που δεν υπάκουαν πλήρως στα διατάγματα του πάπα. Μήπως είναι χειρόγραφα που διασώζουν ένα μεγάλο μέρος της Αρχαίας Γνώσης, όπως αυτή διασκορπίστηκε στον τότε γνωστό κόσμο μετά την ύποπτη πυρπόληση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας; Επιστημονικά έχει αποδειχτεί ότι ήταν αδύνατον να καταστραφούν από τη φωτιά τα κείμενα που είχαν γραφτεί πάνω σε δέρματα με τη μέθοδο της πυρογραφίας. Είναι πολύ πιθανό να συλήθηκε η πυρπολημένη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και για αιώνες να σέρνονταν κουτσουρεμένα (ή και πλαστογραφημένα) τα χειρόγραφα στα παζάρια της Μεσογείου. Λέγεται ότι οι περίφημοι χάρτες του Πίρι Ρέις είναι αντιγραφή των χαρτών του Πυθέα του Έλληνα, που με αφετηρία την αρχαία Μασσαλία είχε περιπλεύσει τα βόρεια παράλια της Ευρώπης και είχε φτάσει μέχρι τη μυθική Θούλη. Λέγεται επίσης ότι η «ανακάλυψη» της Αμερικής από τον Κολόμβο, ήταν μια ακόμα επικοινωνιακή πομφόλυξ (κοινώς «φούσκα») της μακρινής εκείνης χαοτικής εποχής, αφού βασίστηκε σε χάρτες που πουλούσαν στο παζάρι κι άλλαζαν βρώμικα χέρια σε καταγώγια των λιμανιών.

Τι γνώριζαν λοιπόν οι ιππότες κι έπρεπε να καούν στην πυρά μαζί με τις μάγισσες, τους δαιμονισμένους και τους αιρετικούς; Μήπως η πραγματική τους δύναμη δεν ήταν στον πλούτο που κατείχαν αλλά στην Γνώση, που παραχαράχτηκε βάναυσα από τους «τα φαιά φορούντες» (για να ξαναθυμηθούμε τον μελετημένο Καβάφη) με αποκορύφωμα τον 6^ο μ.Χ., οπότε (όπως διατείνονται μερικοί «ευφάνταστοι» ερευνητές) η Μαγδαληνή από «νύμφη του Χριστού» μετονομάστηκε, λένε, από την επίσημη παπική εξουσία σε πόρνη κι εξοβελίστηκαν έτσι – ως οιωνεί αμαρτωλές – οι γυναίκες από τις βαθμίδες της ιεροσύνης, ενώ σε όλους τους αρχαίους λαούς και σε όλους σχεδόν τους πολιτισμούς οι ιέρειες ήταν απαραίτητο συμπλήρωμα των ιερέων; Ας μη λησμονούμε την ιερογαμία, τον συμβολικό γάμο του Θεού με τη Θεά, στο αποκορύφωμα των Ελευσινίων Μυστηρίων. Μήπως, οι Σκοτεινοί εκείνοι που αντιμάχονται το Φως, δεν ήθελαν συνεχιστές και θεματοφύλακες του Άρρητου και του Ανείπωτου; Μήπως πέρα από την τοκογλυφία στην οποία εξέπεσαν οι χριστιανοί αυτοί μαχητές, αποθησαύρισαν και γνώσεις; Γνώσεις ανεπίτρεπτες κι ασύμβατες με το παγιωμένο δόγμα μιας στυγνής υπερ-συγκεντρωτικής εξουσίας που διατεινόταν ότι η γη είναι επίπεδη και δεν δεχόταν ουδεμία αντίρρηση, δεν ανεχόταν κανέναν Τζιορντάνο Μπρούνο, κανέναν Γαλιλαίο;

Επειδή «ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον», θα έρθει εκείνη η μέρα, ελπίζω σύντομα, που οι διπλαμπαρωμένες αίθουσες θα αποσφραγισθούν, ο Ήλιος της Γνώσης θα λάμψει πάλι στη Γη, και «η Αλήθεια θα μας λυτρώσει», όπως λέει ο αενάως ξανα-σταυρωθείς από τους τυφλούς ανθρώπους θεάνθρωπος. Και τότε, οι ιππότες, θα αποκατασταθούν στη συλλογική συνειδητότητα, όχι μόνον ως αδίκως κατατρεγμένα άτομα, αλλά ως θεματοφύλακες της Γνώσης, που με το σπαθί της Δύναμης, μετέφεραν το Φως στα σκοτεινά, στα ταραγμένα εκείνα χρόνια, τα οποία θα μείνουν για πάντα ως ντροπή και όνειδος στη μνήμη όλων των ανθρώπων που θα έρθουν μετά από εμάς.

Σας ευχαριστώ που με ακούσατε και ζητώ τη συγκατάβασή σας, αν εξ αιτίας της αναπόφευκτης συμπύκνωσης, ιδεών, ιστορικών περιόδων και νοημάτων, δεν ανέλυσα κάποια από τα επί μέρους ζητήματα εκτενέστερα. Επιφυλάσσομαι όμως να επιχειρήσω το βέλτιον σε επόμενο πόνημά μου.